ზაქარია ჭიჭინაძე ქართველ კათოლიკეთა ვაჭრობის შესახებ
ირაკლი ჯავახიშვილი
ირაკლი ჯავახიშვილი
ზაქარია ჭიჭინაძე (1853-1931წწ) ცნობილი ქართველი საზოგადო მოღვაწე, ისტორიის მკვლევარი, გამომცემელი, მწიგნობარი და ისტორიკოსი იყო. მან გამოსცა 500-ზე მეტი ძველი ხელნაწერი და კომენტარები დაურთო. გარდა ამისა, თავისსავე სტამბაში აწყობდა და ბეჭდავდა წიგნებს. მისი შემოქმედება ძალზე მდიდარია და საზოგადოებრივი ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროს მოიცავს.
ზაქარია ჭიჭინაძეს მდიდარი ნაშრომები აქვს დაწერილი ქართველი კათოლიკეების შესახებ, რომელიც შეიძლება საქართველოში კათოლიკე ეკლესიის ოქროს ფონდად ჩაითვალოს. ამ ნაშრომებიდან შეგვიძლია დავასახელოთ, მაგალითად, "აბატი პეტრე ხარისჭირაშვილი", "უმთავრესი მიზეზები საქართველოს მიმართ რომის ყურადღებისა", "ქართველ კათოლიკეთა პატრი მიხეილ თამარაშვილი და მისი შრომანი", "საქართველოს დაკარგული სოფლები და ქართველი კათოლიკენი", "ქართველ კათოლიკენი ყველა ასპარესზედ და ზოგი რამ წერილები დასავლეთ საქართველოზე", "ქართველ კათოლიკეთა ვაჭრობა", "ქართველ კათოლიკეთ სამშობლო ქვეყნის მოღვაწეები".
ზაქარია ჭიჭინაძეს მდიდარი ნაშრომები აქვს დაწერილი ქართველი კათოლიკეების შესახებ, რომელიც შეიძლება საქართველოში კათოლიკე ეკლესიის ოქროს ფონდად ჩაითვალოს. ამ ნაშრომებიდან შეგვიძლია დავასახელოთ, მაგალითად, "აბატი პეტრე ხარისჭირაშვილი", "უმთავრესი მიზეზები საქართველოს მიმართ რომის ყურადღებისა", "ქართველ კათოლიკეთა პატრი მიხეილ თამარაშვილი და მისი შრომანი", "საქართველოს დაკარგული სოფლები და ქართველი კათოლიკენი", "ქართველ კათოლიკენი ყველა ასპარესზედ და ზოგი რამ წერილები დასავლეთ საქართველოზე", "ქართველ კათოლიკეთა ვაჭრობა", "ქართველ კათოლიკეთ სამშობლო ქვეყნის მოღვაწეები".
"ასეთ ვაჭრობით წარმატებას არამც თუ მარტოდ თფილისში ვნახავდით, არამედ ყოველგან, სადაცკი კათოლიკობა ფეხს იდგავდა; ასეა მაგალითებრ ახალციხის და მის თემთ ქართველ გვარის კათოლიკეებში, გორს, სადაც დღეისად ძრიელ შემცირდა კათოლიკობა, ქუთაისს, ბათუმს და ოდიშს, ერთი სიტყვით ყველგან, სადაცკი ქართველნი ამ სარწმუნოებას უკავშირდებოდნენ"
ამჯერად საუბარი გვექნება მხოლოდ ერთ ნაშრომზე, რომელიც ზაქარია ჭიჭინაძემ 1905 წელს შეადგინა სტეფანე ზუბალაშვილის (ცნობილი ქართველი კათოლიკე მეცენატი - ი.ჯ.) ხსენების უკვდავსაყოფად. ესაა "ქართველ კათოლიკეთა ვაჭრობა", რომელშიც ავტორი საუბრობს ქართველი კათოლიკეების საქმიანობაზე ვაჭრობა-მრეწველობის სფეროში და მასზე კათოლიკობის გავლენის შესახებ. ნაშრომის შესავალშივე ჩანს, რომ თბილისელი კათოლიკეები, პატრების დახმარებით, არა მარტო თბილისში ახერხებდნენ წარმატებულ სავაჭრო საქმიანობას, არამედ სხვა ქვეყნებშიც მიემგზავრებოდნენ, როგორებიც იყო, მაგალითად, ინდოეთი, რუსეთი, სპარსეთი და ოსმალეთი. ავტორისავე ცნობით, ეს ვაჭრები ევროპაშიც დაიარებოდნენ. ჭიჭინაძე დასაწყისშივე წერს, რომ "ასეთ ვაჭრობით წარმატებას არამც თუ მარტოდ თფილისში ვნახავდით, არამედ ყოველგან, სადაცკი კათოლიკობა ფეხს იდგავდა; ასეა მაგალითებრ ახალციხის და მის თემთ ქართველ გვარის კათოლიკეებში, გორს, სადაც დღეისად ძრიელ შემცირდა კათოლიკობა, ქუთაისს, ბათუმს და ოდიშს, ერთი სიტყვით ყველგან, სადაცკი ქართველნი ამ სარწმუნოებას უკავშირდებოდნენ". (გვ. 4) იმის დასამტკიცებლად, თუ რამდენად იყო ქართველ კათოლიკეთა შორის ვაჭრობა და მრეწველობა განვითარებული, ავტორი ამტკიცებს, რომ "ქართველ კათოლიკეთა საშუალებით თბილისში ძველადგანვე გაჩნდნენ მესაათები, ევროპიულ მეპურე მებუბლიკენი და სხვა საქონლის შემომტანნიც". (გვ. 4).
ნაშრომში კარგად ჩანს, რომ კათოლიკეებს ჰქონდათ მაღაზიები, ზარაფები, ზარაფხანებიც კი, ასევე ქარვასლები, საფეიქროები, სანთლისა და საპნის ქარხნები, შალისა და ტყავის საწარმოები, დუქნები, ზეთის ქარხნები და სხვ. ჭიჭინაძე ქართული გვარის ვაჭრებიდან და მრეწველებიდან ასახელებს ზუბალაშვილებს, ხურსიძეებს, ნებიერიძეებს, ფიბუაშვილებს, ნარუაშვილებს, ალიბეგაშვილებს, დანიბეგაშვილებს, მღებრიშვილებს, მამუკაშვილებს, საფარაშვილებს, დავითიშვილებს, ბეჟანიშვილებს, გრიგოლაშვილებს, თუმანიშვილებს, ბაინდურაშვილებს, ვარლამიშვილებს, ზარაფიშვილებს და ა.შ. გორის აღწერისას, ავტორი წერს, რომ ქალაქში იყვნენ კათოლიკე, სომეხი და ებრაელი ვაჭრები. მისი ცნობით, მოსახლეობის რაოდენობა 15 ათას მცხოვრებს აღწევდა, ვაჭრობა კარგად იყო განვითარებული, ხოლო კათოლიკე ვაჭრების დუქნების რიცხვი 200-ს აღწევდა. მე-18 საუკუნის შუა პერიოდში, ავტორისავე ცნობით, გორში კათოლიკეებს დევნიდნენ, რის გამოც მრავალი მათგანი "სომხობაზედ გადავიდნენ". (გვ. 25) ახალციხესთან დაკავშირებით, ჭიჭინაძე წერს, რომ დაახლოებით 1829 წელს ქალაქის მცხოვრებთა რაოდენობა 20 ათასი იყო, საიდანაც 16 ათასი კათოლიკე იყო. ახალციხელ კათოლიკე ვაჭრებს შორის დასახელებულია შემდეგი გვარები: გოკიელოვი, ფირალოვი, გოზალოვი, ჭილიმუზაშვილი, მღებრიშვილი, ოც(ი)ხელი, ფეიქაროვი, თუმანიშვილი, ნასყიდაშვილი, ნარიბეგაშვილი, ნავროზაშვილი, ზუბალაშვილი, ტეტიაშვილი, ისარლოვი, ოქროაშვილი, კიკნაძე და სხვ.
შემდეგ ავტორი იწყებს ქუთაისის აღწერას და ამბობს, რომ "XVIII საუკუნეში, ქუთაისში ახალციხელ ქართველ კათოლიკეთა ვაჭრებს გორელ ქართველ კათოლიკენიც მიემატნენ, ამით ქუთაისში შესდგა კარგა ვრცელი გუნდი ქართველ კათოლიკ ვაჭრებისა... მაშინ ქუთაისში კარგად სახელოვნებდენ ვაჭრები: პაატა და აკოფა აკოფაშვილები, მურადაშვილები, პაპუა ქორქაშვილი, სიმონაშვილიები, მატოაშვილები, ბაინდურაშვილები, ჩარექაშვილები, ყაუხჩოვები, ოცხელები, ყოყოჩაშვილები, ფეიქარიშვილები და მრავალიც სხვანი...". (გვ. 36) აქ იყვნენ ხარაზები, თერძები, მეჭურჭლეები, მეწვრილმანეები, მეთუთუნეები და ა.შ.
ბოლოს კი, ჭიჭინაძე განიხილავს ქართველ კათოლიკეთა ვაჭრობას სტამბოლში. იგი საუბრობს ერთ-ერთ დიდ ქარვასლაზე, რომელსაც "ვეზირხანა" ეწოდებოდა. როგორც ცნობილი ხდება, "ამ ქარვასლაში, მარტოდ ქართველთ კათოლიკ ვაჭართ რიცხვი 250 კაცი ყოფილან. სულ მეხსელ ჯავახელნი, ერთი თფილისელი ყოფილა, ერთი გორელი და რამდენიმეც გურულები... აქ ყოფილი ვაჭრები მისდევდენ უმეტესად მერკინეობას, ანუ რკინით ვაჭრობას, ე. ი. ჰყიდდნენ სხვა და სხვა იარაღებს, ხმალი, ხანჯალი, თოფი, დამბაჩა და სხვანი. მაკრატლები, დანები, სადურგლო და საკალოტოზო იარაღს, ბარს, ნიჩბებს და ათასსაც სხვა ამ გვარებს". (გვ. 116-117) სტამბოლში მოღვაწე ვაჭრებს შორის იყო შემდეგი გვარები: ზალინოვი, მეფისოვი, დაურჯოვი, აზნაუროვი, ჯიმშოროვი, მირაქოვი, იერემოვი, აბელოვი, ბეთანოვი, გოგინოვი, ფეიქაროვი, თამარაშვილი, გოზალოვი, თუმანიშვილი, დათიაშვილი და სხვ.
ამგვარად, ზაქარია ჭიჭინაძის ნაშრომიდან კარგად ჩანს, რომ ქართველი კათოლიკეები აქტიურად იყვნენ ჩართულნი სავაჭრო-სამრეწველო საქმიანობაში როგორც მთელი საქართველოს მასშტაბით, ასევე კონსტანტინოპოლში. ეს ნიშნავს, რომ ისინი საზოგადოებრივი ცხოვრების აქტიური წევრები იყვნენ და მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ ქვეყნის სოციო-ეკონომიკურ ცხოვრებაში.
ბოლოს კი, ჭიჭინაძე განიხილავს ქართველ კათოლიკეთა ვაჭრობას სტამბოლში. იგი საუბრობს ერთ-ერთ დიდ ქარვასლაზე, რომელსაც "ვეზირხანა" ეწოდებოდა. როგორც ცნობილი ხდება, "ამ ქარვასლაში, მარტოდ ქართველთ კათოლიკ ვაჭართ რიცხვი 250 კაცი ყოფილან. სულ მეხსელ ჯავახელნი, ერთი თფილისელი ყოფილა, ერთი გორელი და რამდენიმეც გურულები... აქ ყოფილი ვაჭრები მისდევდენ უმეტესად მერკინეობას, ანუ რკინით ვაჭრობას, ე. ი. ჰყიდდნენ სხვა და სხვა იარაღებს, ხმალი, ხანჯალი, თოფი, დამბაჩა და სხვანი. მაკრატლები, დანები, სადურგლო და საკალოტოზო იარაღს, ბარს, ნიჩბებს და ათასსაც სხვა ამ გვარებს". (გვ. 116-117) სტამბოლში მოღვაწე ვაჭრებს შორის იყო შემდეგი გვარები: ზალინოვი, მეფისოვი, დაურჯოვი, აზნაუროვი, ჯიმშოროვი, მირაქოვი, იერემოვი, აბელოვი, ბეთანოვი, გოგინოვი, ფეიქაროვი, თამარაშვილი, გოზალოვი, თუმანიშვილი, დათიაშვილი და სხვ.
ამგვარად, ზაქარია ჭიჭინაძის ნაშრომიდან კარგად ჩანს, რომ ქართველი კათოლიკეები აქტიურად იყვნენ ჩართულნი სავაჭრო-სამრეწველო საქმიანობაში როგორც მთელი საქართველოს მასშტაბით, ასევე კონსტანტინოპოლში. ეს ნიშნავს, რომ ისინი საზოგადოებრივი ცხოვრების აქტიური წევრები იყვნენ და მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ ქვეყნის სოციო-ეკონომიკურ ცხოვრებაში.
ავტორი: ირაკლი ჯავახიშვილი
რომის წმ. თომა აკვინელის უნივერსიტეტის სოციალურ მეცნიერებათა დოქტორანტი, სულხან-საბა ორბელიანის უნივერსიტეტის პროფესორი
