კორონავირუსი და თავისუფლება
ყველაფერი ძალიან სწრაფად ხდება და რთულია იმის პროგნოზირება, თუ რა იქნება ხვალ, მაგრამ ერთი რამ ნამდვილად ვიცი, რომ ვერც საქართველო და ვერც მსოფლიო ვეღარ იქნება ისეთი, როგორიც კორონავირუსის აფეთქებამდე იყო.
სოციალურმა დისტანციამ და თვითიზოლაციამ საკმაოდ დიდი დრო დაგვიტოვა, ვიფიქროთ ჩვენს ირგვლივ მიმდინარე მოვლენებსა და პროცესებზე. ყველაფერი ძალიან სწრაფად ხდება და რთულია იმის პროგნოზირება, თუ რა იქნება ხვალ, მაგრამ ერთი რამ ნამდვილად ვიცი, რომ ვერც საქართველო და ვერც მსოფლიო ვეღარ იქნება ისეთი, როგორიც კორონავირუსის აფეთქებამდე იყო. მგონია, ამ საუკუნეში მომხდარი კრიზისული მოვლენებიდან (11სექტემბერი, 2008 წლის ეკონომიკური კრიზისი, „არაბული გაზაფხულის") ეს ყველაზე სახიფათო კრიზისია, რომელიც მსოფლიო მასშტაბის ცვლილებებს გამოიწვევს და ღრმა ჭრილობებს დაუტოვებს მას. აქ ჩემს მიზანს მოსალოდნელი პოლიტიკურ-ეკონომიკური და სოციალური კონიუნქტურის ცვლილების ანალიზი არ წარმოადგენს, უფრო იქითკენ მინდა მივმართო თქვენი ყურადღება, რასაც მე კრიზისულ სიტუაციაში თავისუფლების რაციონალურ გააზრებას ვუწოდებ.
დემოკრატიულ რეჟიმებში კორონავირუსის წინააღმდეგ ბრძოლა ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობასა და თვითშეგნებამდე დავიდა. აღმოჩნდა, რომ "დომინოს ეფექტით" თითოეულ ადამიანს შეუძლია უდიდესი გავლენა იქონიოს პროცესის მიმდინარეობაზე, რაც წარმოშობს ახალ კითხვებს პიროვნული თავისუფლების კონცეფციასთან დაკავშირებით. თვითიზოლაცია და საკარანტინო სივრცეებში ყოფნა დაკავშირებულია ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებთან, განსაკუთრებით კი ხელშეუხებლობის, პერსონალური მონაცემების დაცვის უფლებასთან, შეკრების, გადაადგილების თავისუფლებასთან და ა.შ. სოციალურ ქსელებში მუდმივად ვხვდები წუხილს იმის შესახებ, რომ არ არსებობს „საზოგადოებრივი ინტერესი", რომლის სახელითაც პოლიციას ლეგიტიმაცია ეძლევა სდიოს და ოთხ კედელში გამოამწყვდიოს ადამიანი და ტოტალიტარული კონტროლი დაამყაროს ინდივიდებზე.
აქ იჩენს თავს განმანათლებლობის ერთ-ერთი მთავარი კითხვა, თუ რის სახელით შეიძლება ადამიანს აიძულო გააკეთოს ის, რასაც არ ეთანხმება და არ სურს? რა შეიძლება იყოს პირადი ავტონომიის დაკარგვის საპირწონე? თავდაცვა, კოლექტიური უსაფრთხოება და კეთილდღეობა? კანტისეულ ფილოსოფიას თუ გავყვებით ამქვეყნად არ არსებობს ადამიანზე ძვირფასი ფასეულობა, რადგან სწორედ ის არის მიზანი და არა საშუალება. მისთვის ყოველი მცდელობა ზემოქმედება მოგვეხდინა და კონტროლი დაგვეწესებინა ადამიანზე მასზე ნაკლები ფასეულობის სახელით, თავად ადამიანური ბუნების უარყოფა იქნებოდა. ეს დებულებები სამართლიანად ჟღერს, მაგრამ ყოველთვის არ ესადაგება იმ მიზეზობრივ სამყაროს, რომელშიც ვცხოვრობთ; იმ სამყაროს, სადაც ადამიანი განყენებული, სტატიკური არსება კი არ არის, არამედ უზარმაზარი გლობალური წესრიგის ნაწილია და ყოველდღიური ინტენსივობით ჩაბმულია მის მრავალგანზომილებიან პროცესში.
აქ იჩენს თავს განმანათლებლობის ერთ-ერთი მთავარი კითხვა, თუ რის სახელით შეიძლება ადამიანს აიძულო გააკეთოს ის, რასაც არ ეთანხმება და არ სურს? რა შეიძლება იყოს პირადი ავტონომიის დაკარგვის საპირწონე? თავდაცვა, კოლექტიური უსაფრთხოება და კეთილდღეობა? კანტისეულ ფილოსოფიას თუ გავყვებით ამქვეყნად არ არსებობს ადამიანზე ძვირფასი ფასეულობა, რადგან სწორედ ის არის მიზანი და არა საშუალება. მისთვის ყოველი მცდელობა ზემოქმედება მოგვეხდინა და კონტროლი დაგვეწესებინა ადამიანზე მასზე ნაკლები ფასეულობის სახელით, თავად ადამიანური ბუნების უარყოფა იქნებოდა. ეს დებულებები სამართლიანად ჟღერს, მაგრამ ყოველთვის არ ესადაგება იმ მიზეზობრივ სამყაროს, რომელშიც ვცხოვრობთ; იმ სამყაროს, სადაც ადამიანი განყენებული, სტატიკური არსება კი არ არის, არამედ უზარმაზარი გლობალური წესრიგის ნაწილია და ყოველდღიური ინტენსივობით ჩაბმულია მის მრავალგანზომილებიან პროცესში.
„თავისუფლება მორჩილებაა იმ კანონისა, რომელიც ჩვენ თავს ჩვენზე დავუწესეთ, ხოლო არავინ შეიძლება იყოს საკუთარი თავის მონა" - რუსო
ისაია ბერლინი მიიჩნევს, რომ თავად ჯონ სტიუარტ მილიც კი, რომელიც ინდივიდუალური თავისუფლების და პიროვნების ავტონომიის დიდი ქომაგია, უფლებას არ მისცემდა კაცს ხიდზე გაევლო თუ იცოდა, რომ ხიდი მალე ჩაინგრეოდა და საკმარისი დრო არ ჰქონდა მის გასაფრთხილებლად, რადგან მას (მილს), როგორც რაციონალურად მოაზროვნე ადამიანს ეცოდინებოდა, რომ ამ ადამიანს წყალში გადახტომის სურვილი არ ექნებოდა. ეს მაგალითი რომ გადმოვიტანოთ მიმდინარე მოვლენებზე, დავინახავთ, ახლა ყველანი იმ ხიდის წინ ვდგავართ, რომელიც ვერ გაუძლებს და ჩაინგრევა თუ ყველანი ერთად მოვინდომებთ გავლას, ამიტომ საჭიროა შევთანხმდეთ იმ წესების ერთობლიობაზე, რომლის მიხედვით ისე გადავალთ მეორე მხარეს, რომ ხიდის ჩატეხვა არ გამოვიწვიოთ. წესებს ჩვენ, თავისუფალი და რაციონალური ადამიანები ვადგენთ და არასამართლიანი იქნება ამ კანონების დაცვას მონობა ვუწოდოთ, რადგან როგორც რუსო ამბობს „თავისუფლება მორჩილებაა იმ კანონისა, რომელიც ჩვენ თავს ჩვენზე დავუწესეთ, ხოლო არავინ შეიძლება იყოს საკუთარი თავის მონა". ხოლო თუ მოულოდნელად გადავწყვეტთ წესებზე დაუმორჩილებლობას, ყურადღებას აღარ მივაქცევთ გაფრთხილებას და რეკომენდაციებს, მაშინ რაციონალურად მოაზროვნე ადამიანები, ზომებს მიმართავენ და გვაიძულებენ ოთხ კედელში გამოკეტვას (მე მას თვითიზოლაციას დავარქმევდი), თუნდაც ეს ჩვენ არ გვსურდეს.
ეპიკურეს მიხედვით, ცოდნას მოაქვს თავისუფლება, რადგან ის სპობს ირაციონალურ შიშებსა და მისწრაფებებს. მოვლენების ტემპიდან გამომდინარე კი შეუძლებელია სათითაოდ ყველა ადამიანს, რომელიც თავად არ ცდილობს ეს გააკეთოს, მიაწოდონ ცოდნა/ინფორმაცია მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ, რათა მათში ირაციონალური შიშები, ამ შემთხვევაში თავისუფლების დაკარგვისა, მოსპონ. და ამასთანავე, თითოეულ მათგანში გააღვიძონ რაციონალური მე, რომელიც კანონის მიხედვით მიღებულ ზომებში არა პატერნალისტურ მზრუნველობას ან ტოტალიტარული კონტროლის დამყარების მცდელობას, არამედ თავად ყველაზე მნიშვნელოვან მიზანს - ადამიანს დაინახავს. მეორე მხრივ კი, გამოღვიძებული რაციონალური-მე ყველა ინსტიტუტის მიღმა აღმოაჩენს უზარმაზარ ადამიანურ რესურსს, რომელიც მიზნის მიღწევს საშუალებად გადაქცეულა. ადამიანებს დაინახავს სახელმწიფო მეთაურების, ექიმების, ექთნების, პოლიციელების, პასუხისმგებელი პირების მიღმა, რომელთა შრომაც სხვა დროს უბრალოდ დაქირავებული საქმეა, მაგრამ ახლა ის დიდი სათნოებაცაა, რომელსაც დაფასება და მხარდაჭერა სჭირდება, რათა იდეა-მიზანი ადამიანი განხორციელებულ იქნეს.
ამრიგად, კრიზისულ ვითარებაში, როცა ყველანი სახიფათო ხიდის წინაშე ვდგავართ, მნიშვნელოვანია თავისუფლების არსი გონივრულად, პასუხისმგებლობასთან ერთად გადავიაზროთ და გავაცნობიეროთ ის შედეგები, რომლებიც სამოქალაქო დაუმორჩილებლობას შეიძლება მოჰყვეს, როგორც ინდივიდების, ასევე სოციალური ინსტიტუტების მხრიდან.
ამრიგად, კრიზისულ ვითარებაში, როცა ყველანი სახიფათო ხიდის წინაშე ვდგავართ, მნიშვნელოვანია თავისუფლების არსი გონივრულად, პასუხისმგებლობასთან ერთად გადავიაზროთ და გავაცნობიეროთ ის შედეგები, რომლებიც სამოქალაქო დაუმორჩილებლობას შეიძლება მოჰყვეს, როგორც ინდივიდების, ასევე სოციალური ინსტიტუტების მხრიდან.
ლია დეკანაძე
ლია დეკანაძე პოლიტიკის მეცნიერების მიმართულების სტუდენტი, სამოქალაქო აქტივისტი.
© "სამოქალაქო დარბაზი"
civichallgeorgia@gmail.com
