კონსტანტინე აკოფაშვილი
ქართველი კათოლიკე მღვდელი მ. მიხეილ თამარაშვილი
დღეს საქართველოში ხშირად საუბრობენ მიხეილ თამარაშვილზე, როგორც მეცნიერზე, ისტორიკოსზე, თუმცა მუდამ ჩრდილში ხვდება მისი კათოლიკობა, მღვდლობა, მისი სულიერება. მისი ცხოვრების გაცნობისას აუცილებლად გაჩნდება კითხვა, ნუთუ შესაძლებელია ამხელა საქმის კეთება მტკიცე სულიერი პრინციპების გარეშე? მისი სულიერი ცხოვრება დღემდე შეუსწავლელია; იმედია, ოდისმე შევძლებთ და შევქმნით ნაშრომს მისი სულიერი ცხოვრების შესახებ. მეცნიერი, ისტორიკოსი, საზოგადო მოღვაწე - ეს სიტყვები ცარიელია, თუ მათ წინ არ დგას ქართველი კათოლიკე მღვდელი.
მ. მიხეილ თამარაშვილი დაიბადა ახალციხეში (რაბათში), 1858 წლის სექტემბერში. მ. მიხეილი დიდი ოჯახის მეცხრე წევრი იყო. როგორც ყველაზე გონებამახვილი ძმებში, თავდაპირველად სწავლაში გამოსცადეს მშობლებმა. ის სასწავლებლად მიაბარეს მღვდელსა და საზოგადო მოღვაწეს, მ. ივანე გვარამაძეს. თამარაშვილი მართლაც გამორჩეული და უნიჭიერესი ყმაწვილი იყო, მისი ნიჭიერება და მიზანსწრაფულობა თავიდანვე დაინახა გვარამაძემ და საგანგებოდ დაუწყო მზადება. 1878 წლის ბოლოს ოცი წლის მიხეილმა გადაწყვიტა, სწავლა გაეგრძელებინა კონსტანტინეპოლში, ქართველი კათოლიკე მოძღვრის პეტრე ხარისჭირაშვილის მიერ დაარსებულ სასწავლებელში შესულიყო და ბერად აღკვეცილიყო. სასწავლებელში სწავლა ქართულად მიმდინარეობდა. საფუძვლიანად ისწავლებოდა ფრანგული, ლათინური. სამწლიანი თავდაუზოგავი შრომის შემდეგ მიხეილი თავისუფლად ფლობდა უცხო ენებს. კონსტანტინეპოლის ქართველ კათოლიკეთა ძმობამ მ. მიხეილი ესპანეთში გააგზავნა (1881) სწავლის გასაგრძელებლად. მან აქაც გამოიჩინა თავი საკუთარი ნიჭით. 1883 წელს დაასრულა სწავლა, დაბრუნდა კონსტანტინეპოლს და მიიღო მღვდლად კურთხევა. "ნიჭიერს და შრომის მოყვარე მიხეილს არ აკმაყოფილებდა მიღებული ცოდნა, უნდოდა სწავლა გაეგრძელებინა". პეტრე ხარისჭირაშვილმა ანგარიში გაუწია მის სურვილს და ძმობის ნებით და ხარჯით გაისტუმრა პარიზში სწავლის გასაგრძელებლად. დახმარების წყალობით მ. მიხეილი სასწავლებლად პარიზში ლაზარეს სასწავლებელში გაემგზავრა. აღსანიშნავია, რომ "პარიზის სამეცნიერო ცხოვრების გაცნობამ მამა მიხეილ თამარაშვილზე წარუშლელი შთაბეჭდილება მოახდინა. პარიზის მუზეუმებში, წიგნსაცავებსა და არქივებში მიიღო მან მომავალი მეცნიერული კვლევა-ძიებისათვის პირველი ნათლობა".
1888 წელს დაასრულა სწავლა პარიზში, დაბრუნდა კონსტანტინეპოლში, იქიდან კი საქართველოსკენ აიღო გეზი. "ის ჩამოვიდა საქართველოში, ვითარცა მომზადებული მოლაშქრე და გაჩერდა ქალაქ თბილისში." თბილისში ჩამოსვლისთანავე იგი ქართველ კათოლიკეთა მიძინების ეკლესიის მოძღვრად დაინიშნა. ეკლესიაში მამა მიხეილმა თავისებური განაწესი შემოიღო. ყოველი საზოგადო წირვისა და ლოცვის დროს, ეკლესიის კათედრიდან მრევლს ეროვნულ პატრიოტულ ფურცლებს ახსენებდა და სიმტკიცისა და ერთობისაკენ მოუწოდებდა.
1888 წელს დაასრულა სწავლა პარიზში, დაბრუნდა კონსტანტინეპოლში, იქიდან კი საქართველოსკენ აიღო გეზი. "ის ჩამოვიდა საქართველოში, ვითარცა მომზადებული მოლაშქრე და გაჩერდა ქალაქ თბილისში." თბილისში ჩამოსვლისთანავე იგი ქართველ კათოლიკეთა მიძინების ეკლესიის მოძღვრად დაინიშნა. ეკლესიაში მამა მიხეილმა თავისებური განაწესი შემოიღო. ყოველი საზოგადო წირვისა და ლოცვის დროს, ეკლესიის კათედრიდან მრევლს ეროვნულ პატრიოტულ ფურცლებს ახსენებდა და სიმტკიცისა და ერთობისაკენ მოუწოდებდა.
თამარაშვილს, როგორც არაკეთილი აზრების მქონე მოძღვარს, ნაციონალისტური პროპაგანდისათვის საქართველოდან გაძევება მიესაჯა
"XIX საუკუნის 80-იან წლებში, როცა რეაქცია მძვინვარებდა და შეუბრალებლად ახშობდა ეროვნულ გრძნობების სულ მცირე გამოვლინებასაც კი, კათოლიკური ეკლესიის ამბიონებიდან ამის ხმამაღალი განცხადება მართლაც გმირობა იყო". შედეგს არც დაუყოვნებია, მალევე მაქსიმე ორლოვსკიმ მ. მიხეილ თამარაშვილს თბილისსა და საქართველოში მღვდლობა აუკრძალა, შემდეგ კი, მთავრობის განკარგულებით, თამარაშვილს, როგორც არაკეთილი აზრების მქონე მოძღვარს, ნაციონალისტური პროპაგანდისათვის საქართველოდან გაძევება მიესაჯა. 1890 წელს სტამბოლში ჩავიდა, იქიდან კი რომში გაემგზავრა. ყველასგან განდევნილს მხოლოდ ღმერთისა და საკუთარი ნიჭის იმედი ჰქონდა. ამათგან არც ერთს უღალატია მისთვის; წარმატებით ჩააბარა გამოცდები რომის სასულიერო აკადემიაში და სწავლას შეუდგა. 1894 წელს წარმატებით დაასრულა და დოქტორის ხარისხი მიიღო. სამი მთავარი ნაშრომი, რომლებიც მამა მიხეილის ტიტანური შრომის შედეგია: "ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის", "პასუხად სომხის მწერლებს" და "ეკლესიის ისტორია დასაბამიდან დღემდე".
შევეცდები ძალიან მოკლედ მოგითხროთ ამ ნაშრომების შესახებ, რომლებიც დიდ მოვლენას წარმოადგენდნენ მთელი საქართველოსთვის.
შევეცდები ძალიან მოკლედ მოგითხროთ ამ ნაშრომების შესახებ, რომლებიც დიდ მოვლენას წარმოადგენდნენ მთელი საქართველოსთვის.
"ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის": წიგნი 1902 წელს გამოიცა საქართველოში. მაშინდელი ქართველი ინტელიგენციის აზრს გაზეთი "ივერია" იწერებოდა: "ეს მარტო კათოლიკობის ისტორია კი არაა, არამედ საქართველოს შინაგანი ცხოვრების და პოლიტიკური მდგომარეობის ისტორიაა და, ამ მხრივ, ეს შესანიშნავი წიგნი მეორე ქართლის ცხოვრებაა."
ნაშრომში განხილულია ქართველ კათოლიკეთა საკითხი მე-13 საუკუნეში, ასევე ეხება ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის საკითხს. წყაროებზე დაყრდნობით ავტორი გამოსთქვამს მოსაზრებას, რომ საქართველოს ეკლესიას რომის ეკლესიასთან 1054 წელს მომხდარი განხეთქილების შემდეგ არ გაუწყვეტია კავშირი. საუბარია 1328 წელს სმირნის კათოლიკე საეპისკოპოს თბილისში გადმოტანაზე, მრავლადაა წერილები პაპებსა და ქართველ მეფეებს შორის. ამ წიგნის უნიკალურობა მისი წყაროებია, უმრავლესობა ორიგინალი ლათინური ტექსტებია, რომლებიც მ. მიხეილმა ვატიკანის არქივებში აღმოაჩინა.
ნაშრომში განხილულია ქართველ კათოლიკეთა საკითხი მე-13 საუკუნეში, ასევე ეხება ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის საკითხს. წყაროებზე დაყრდნობით ავტორი გამოსთქვამს მოსაზრებას, რომ საქართველოს ეკლესიას რომის ეკლესიასთან 1054 წელს მომხდარი განხეთქილების შემდეგ არ გაუწყვეტია კავშირი. საუბარია 1328 წელს სმირნის კათოლიკე საეპისკოპოს თბილისში გადმოტანაზე, მრავლადაა წერილები პაპებსა და ქართველ მეფეებს შორის. ამ წიგნის უნიკალურობა მისი წყაროებია, უმრავლესობა ორიგინალი ლათინური ტექსტებია, რომლებიც მ. მიხეილმა ვატიკანის არქივებში აღმოაჩინა.
1904 წელს გამოქვეყნდა თამარაშვილის მეორე წიგნი "პასუხად სომხის მწერლებს რომელნიც უარყოფენ ქართველ კათოლიკობას (ისტორიული გამოკვლევა)". წიგნის შესავალში მ. მიხეილი აღნიშნავს: "აზრად არა გვაქვს, პოლემიკა გავმართოთ საერთოდ სომხის მწერლებთან, გარნა უპასუხოთ არ გვინდა დავტოვოთ, ეგოდენ უსაფუძვლო და ცრუ აზრები, რომელიც კადნიერად გამოაქვეყნეს ქართველ კათოლიკეების წინააღმდეგ სომხურ გაზეთ მშაკში 1897-1898 წლებშიო." თამარაშვილის ეს წიგნი მიზნად ისახავდა პირველწყაროების დახმარებით პასუხი გაეცა იმ უსამართლო ბრალდებებისათვის, რასაც ზოგიერთი სომეხი მწერალი აყრიდა ქართველ კათოლიკეებს.
1910 წელს ფრანგულად დაიბეჭდა მესამე ნაშრომი ,"ქართული ეკლესიის ისტორია დასაბამიდან დღემდე". ამ ნაშრომის დანიშნულებაზე თავად მამა მიხეილი საუბრობს 1907 წელს საქართველოში გაგზავნილ წერილში:
"ევროპაში ხშირად შევნიშნე, რომ საქართველოს და მის ეკლესიის შესახებ საზოგადოდ არაფერი ცნობა არ აქვთ, და თუ იციან რამე, ისიც სულ შეცდომილი და მრუდე აზრით თუ სომხების თუ რუსების ჭეშმარიტებას მოკლებული წერილების გამო. ამნაირ მოვლენამ მეტად სამწუხარო შთაბეჭდილება იქონია ჩემზედ, რადგან ევროპა დღეს თვით უკანასკნელ და მეტად დაშორებულ ტომებსაც საკმაოდ იცნობს, ხოლო საქართველო თავისი წარსულით კი დღევანდლამდე შავ წყვდიადში მოსილია მისთვის, რადგან აქამდე ვერცერთ ქართველმა განიზრახა ევროპისთვის წარედგინა ნამდვილი საბუთებით შედგენილი ისტორია".
"ევროპაში ხშირად შევნიშნე, რომ საქართველოს და მის ეკლესიის შესახებ საზოგადოდ არაფერი ცნობა არ აქვთ, და თუ იციან რამე, ისიც სულ შეცდომილი და მრუდე აზრით თუ სომხების თუ რუსების ჭეშმარიტებას მოკლებული წერილების გამო. ამნაირ მოვლენამ მეტად სამწუხარო შთაბეჭდილება იქონია ჩემზედ, რადგან ევროპა დღეს თვით უკანასკნელ და მეტად დაშორებულ ტომებსაც საკმაოდ იცნობს, ხოლო საქართველო თავისი წარსულით კი დღევანდლამდე შავ წყვდიადში მოსილია მისთვის, რადგან აქამდე ვერცერთ ქართველმა განიზრახა ევროპისთვის წარედგინა ნამდვილი საბუთებით შედგენილი ისტორია".
1911 წლის 16 სექტემბერს, ტირენის ზღვაში, სოფელ სანტა-მარინელასთან (რომის მახლობლად, აქ ცხოვრობდა მიხეილი) ტრაგიკულად დაიღუპა მამა მიხეილი. 1978 წელს, რეზო თაბუკაშვილის დიდ შრომის შედეგად მამა მიხეილ თამარაშვილის ნეშტი საქართველოში გადმოასვენეს და დიდუბის პანთეონში დაკრძალეს.
ავტორი: კონსტანტინე აკოფაშვილი
კრაკოვის იოანე პავლე II-ის პონტიფიკური უნივერსიტეტის თეოლოგიის მაგისტრი, საქართველოს კათოლიკე ახალგაზრდების ცენტრის წარმომადგენელი,
