რა არის ვატიკანის II კრება? კრება გაიხსნა 1962 წლის 11 ოქტომბერს; ეს იყო მსოფლიოს ყველა ეპისკოპოსის შეკრება, რომლის დროსაც განიხილებოდა ურთიერთობები ეკლესიასა და თანამედროვე საზოგადოებას შორის. კრება 4 წელიწადს მიმდინარეობდა და 1965 წელს დასრულდა - ეს იყო კათოლიკე ეკლესიის მოდერნიზაციის უდიდესი ძალისხმევა, რომელმაც ხორცი შეისხა.

მეორე მსოფლიო ომის დრამატული მოვლენების შემდეგ და ვატიკანის II კრების წლებში თანამედროვეობასთან ახალი ურთიერთობის დამყარებასთან ერთად, ეკლესიამ უარი თქვა თავდაპირველ დიალექტიკაზე და თავად გახდა ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების ხელშემწყობი. ჯერ კიდევ 1940-ანი წლებიდან პაპი პიუს XII აქტიურად საუბრობდა პიროვნების ღირსებასა და უფლებებზე (შეად. 1941 წლის სულთმოფენობის უწყება და 1942 და 1944 წლების საშობაო უწყებები). ამ თემის შესახებ წერდნენ კათოლიკე ინტელექტუალებიც, მათ შორის ცნობილი თომისტი მეცნიერებიც, როგორიც იყო ჟაკ მარიტენი (პაპ პავლე VI-ის დიდი მეგობარი).

რელიგიური თავისუფლების უფლების მტკიცებით, ეკლესია მიზნად ისახავდა, ეპასუხა ორმაგი გამოწვევისთვის: (1) ხელახლა განესაზღვრა ეკლესიის ყოფნისა და თანამშრომლობის ფორმა თანამედროვე პოლიტიკურ საზოგადოებებში; (2) დაეცვა პიროვნების ფასეულობა, რომელსაც საფრთხეს უქმნიდა მეოცე საუკუნის ტოტალიტარული და დანაშაულებრივი იდეოლოგიები.

ცნობილი დეკლარაციის მიხედვით, რელიგიური თავისუფლების უფლების და, ზოგადად, ადამიანის უფლებების მთავარი ამოსავალი წერტილი და საყრდენი ადამიანის პიროვნული ღირსებაა (ადამიანი, როგორც Imago Dei, ღმერთის ხატად შექმნილი). ამიტომაც ვკითხულობთ Dignitatis Humanae-ში: "რელიგიური თავისუფლების უფლება ჭეშმარიტად ეფუძნება თავად ადამიანური პიროვნების ღირსებას... რელიგიური თავისუფლების ეს უფლება... საზოგადოების სამართლებრივ წყობაში იმგვარად უნდა იყოს აღიარებული, რომ ის სამოქალაქო სამართლად იქცეს" (ნ. 2).

დეკლარაცია Dignitatis Humanae იძლევა 4 არგუმენტს, რომლებიც ამართლებს რელიგიური თავისუფლების არჩევას იმ უფლებად, რომელიც პიროვნების ღირსებას ეფუძნება (შეად. ნნ. 1-8):

1. პიროვნების მთლიანობა: მისი შინაგანი თავისუფლება ვერ გაემიჯნება მის საჯარო გამოვლინებას (ადამიანი პიროვნება და სუბიექტია);

2. ჭეშმარიტების ძიების მოვალეობა, რაც მოითხოვს დიალოგს ადამიანებს შორის სოციალურ დონეზე (დიალოგის ფასეულობა);

3. რელიგიის ბუნება: ადამიანი - homo religiosus - ცხოვრობს საზოგადოებაში და საკუთარ თავს გამოხატავს შინაგანი აქტებით და საჯარო თაყვანისცემით;

4. რელიგიის საკითხში წმინდად ადამიანური, სამოქალაქო და იურიდიული ძალაუფლების შეზღუდვები (რელიგიურ თავისუფლებას უნდა ჰქონდეს გარკვეული შეზღუდვები სამართლიანობისა და მშვიდობის დასაცავად და საერთო სიკეთის ხელშესაწყობად).

ვატიკანის II კრება ცივი ომის საერთაშორისო კონტექსტის ნაწილიცაა: წმინდა საყდარმა უარი თქვა ევროცენტრიზმზე რეალურად საყოველთაო განზომილების სასარგებლოდ; მან მხედველობაში მიიღო ქრისტიანებს შორის ერთობის და რელიგიური თავისუფლების უფლების მნიშვნელობა, როგორც ინსტრუმენტები, რომ საერთაშორისო დონეზე საკუთარი თავი წარედგინა სულიერ ინსტიტუციად, რომელიც, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, ისეთი მნიშვნელოვანი ორგანიზაციის გვერდით დადგებოდა, როგორიც გაეროა. ეკლესიამ ეს დოკუმენტი აგრეთვე შეიმუშავა იმისათვის, რომ გაეგო საკუთარი პოზიცია მე-20 საუკუნის კომუნიზმის პირისპირ.

რელიგიური თავისუფლების თემას აქტიურად ეხებოდნენ მომდევნო პაპებიც:

პაპ პავლე VI-სთვის რელიგიური თავისუფლების უფლება წარმოადგენდა საკითხს, რომელიც პიროვნების ღირსებას და ჭეშმარიტებას უკავშირდებოდა. მისი ღირსება შეესაბამება მორალურ იმპერატივებს და მოყვასთან დიალოგს. დღეს, ეს დიალოგი რელიგიებსაც მოიცავს, რომლებიც გახსნილნი უნდა იყვნენ ერთმანეთის მიმართ.

პაპი იოანე პავლე II თვლიდა, რომ რელიგიური თავისუფლება, როგორც ყველა სხვა უფლების საფუძველი, ყოველი ადამიანის ღირსების უდავო მოთხოვნაა. ის "ადამიანის უფლებათა ნაგებობის ქვაკუთხედია". ადამიანის თავისუფლება ჭეშმარიტების ძიებასა და რელიგიურ რწმენათა აღსარებაში უზრუნველყოფილი უნდა იყოს საზოგადოების იურიდიულ წყობილებაში, მაშასადამე, ის აღიარებული უნდა იქნას სამოქალაქო სამართლის მიერ.

პაპი ბენედიქტე XVI ამტკიცებს, რომ რელიგიური თავისუფლების უფლება ფესვგადგმულია პიროვნების ღირსებაში, რამდენადაც ეს უკანასკნელი სულიერი და ურთიერთობითი არსებაა. ეს უფლება არაა მხოლოდ მორწმუნეებისთვის, არამედ ყველასთვის, ვინაიდან ის ყველა დანარჩენი ფუნდამენტური უფლების სინთეზი და მწვერვალია.

პაპი ფრანცისკე აცხადებს, რომ რელიგიური თავისუფლების მიზანი არაა, დაიცვას "სუბკულტურა", როგორც გარკვეული სახის ლაიციზმს სურს, არამედ ესაა თავისუფლების ყოველგვარი გამოხატულების საბაზისო გარანტია, ბასტიონი ტოტალიტარიზმის წინააღმდეგ და გადამწყვეტი წვლილი საკაცობრიო ძმობაში.

ამ დეკლარაციის (Dignitatis Humanae) მიღებით და, ზოგადად, ვატიკანის II კრებით, შეიცვალა ეკლესიის მიდგომა სამყაროსადმი. კათოლიკე ეკლესიისთვის ადამიანის უფლებების და, კონკრეტულად, რელიგიური თავისუფლების ცნება შედარებით თანამედროვე იყო, ამიტომაც მან ფუნდამენტური ანთროპოლოგიური, ფილოსოფიური და სოციოლოგიური დამუშავება და ფორმალიზაცია განიცადა.

ამ დეკლარაციით, ახალ პერსპექტივაში წარმოჩინდა ყველა ტრადიციული კონცეფცია, განსაკუთრებით - ურთიერთობა სახელმწიფოს, ჭეშმარიტებასა და ტოლერანტობას შორის: ეს ახალი პერსპექტივა იყო ადამიანის ცენტრალურობა და ღირსება. ის ყველა შემდგომი არგუმენტის ამოსავალ წერტილად იქცა. ჯონ როულზი წერდა, რომ დეკლარაციით Dignitatis Humanae კათოლიკე ეკლესია იღებს პასუხისმგებლობას, რომ მხარი დაუჭიროს რელიგიური თავისუფლების პრინციპს ისე, როგორც ეს განსაზღვრულია კონსტიტუციური დემოკრატიული რეჟიმების ფორმით.

ამგვარად, ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე შეიძლება რამდენიმე მნიშვნელოვანი დასკვნა გამოვიტანოთ:

პირველი, კრების პოზიცია არაა, რომ სახელმწიფო ნეიტრალური უნდა იყოს რელიგიის მიმართ. მეტადრე, Dignitatis Humanae ამტკიცებს, რომ სახელმწიფო დადებითად უნდა განიხილავდეს რელიგიას. ის თვლის, რომ რელიგიის შინაგანი ფასეულობა რაციონალურ მოტივს აძლევს მთავრობას, არა მარტო პატივი სცეს რელიგიურ თავისუფლებას, არამედ წაახალისოს და მხარი დაუჭიროს რელიგიურ რეფლექსიას, რწმენას და პრაქტიკას.

მეორე, დეკლარაცია მნიშვნელოვანია ეკლესიის მიდგომისათვის საჯარო პოლიტიკის საკითხებისადმი. მან დაადასტურა, რომ კათოლიკე ეკლესია ჩაერთო დებატებში საზოგადოების სწორ მოწყობასთან დაკავშირებით, როგორც პიროვნების დამცველი, იმ პიროვნების, რომელიც - ღმერთის ხატად შექმნილი, გონებითა და თავისუფალი ნებით - უფლებათა და მოვალეობათა მატარებელია.

მესამე, Dignitatis Humanae დიდი გამოწვევა იყო ტოტალიტარიზმისთვის. მაშინ, როდესაც ვატიკანის II კრებას პირდაპირ არ დაუგმია კომუნიზმი, ძნელი წარმოსადგენია უფრო ანტიტოტალიტარული განცხადება, ვიდრე Dignitatis Humanae-ა. როგორც კათოლიკობის ცნობილი მკვლევარი და პაპ იოანე პავლე II-ის ბიოგრაფი, ჯორჯ ვეიგელი, აცხადებს, მან დარტყმა მიაყენა ტოტალიტარიზმის საფუძვლებს: როგორც მსოფლმხედველობას, როგორც ანთროპოლოგიას და როგორც ცხოვრების ორგანიზაციულ სისტემას.

მეოთხე, იმის თქმით, რომ პიროვნებას აქვს რელიგიური თავისუფლების უფლება, კრება აშკარად გმობს ნებისმიერ პოლიტიკურ სისტემას, რომელიც უარყოფდა თავისუფლებას, როგორც სახელმწიფო პოლიტიკის საკითხს. დეკლარაცია კათოლიკე ეკლესიას აძლევდა ინტელექტუალურ პლატფორმას, რომ დაეცვა დემოკრატიული სეკულარული მოწყობა ავტორიტარული და ტოტალიტარული სახელმწიფოების საპირწონედ.

და ბოლოს, უნდა ითქვას, რომ თუკი თითქმის 2000-წლიანი ისტორიის მანძილზე ეკლესია უარს ამბობდა "გარე"სამყაროსთან დიალოგზე და მუდამ პრეტენზიას აცხადებდა, რომ თავად იყო იდეების, ფასეულობებისა და ჭეშმარიტებების "მიმწოდებელი" (სასულიერი ხელისუფლება თამაშის წესებს კარნახობდა დროებით ხელისუფლებას), ვატიკანის II კრებით და დეკლარაციით Dignitatis Humanae, პირველად ისტორიაში ეკლესია დიალოგში შევიდა თანამედროვე საზოგადოებასთან და სეკულარული სამყაროსგან მიიღო გამოცდილება - ადამიანის უფლებების ცნება.