„ ნებისმიერი ფორმის უსამართლობა და უთანასწორობა ჯანდაცვაში - ეს არის ყველაზე შემაძრწუნებელი და არაადამიანური". განაცხადა ჩიკაგოში 1966 წლის მარტს, ადამიანის უფლებათა დაცვის სამიტზე მარტინ ლუთერ კინგმა. განდი კი გლობალურ სატკივარს ასე გამოხატავს : „ყველა ყველას წინაშე დამნაშავეა" . ეს ავტომატურად ყველას ყველასწინაშე პასუხიმეგლობას ნიშნავს და პანდემიის მდგომარეობაში არ არსებობს უფრო ეფექტური რჩევა ვიდრე ზემოთ მოცემული ორი .

მას შემდეგ ბევრი, რამ შეიცვალა, რაც ლუთერმა თავისი სიტყვა გააჟღერა. მართალია, ინდუსტრიალიზაციამ და ეკონომიკურმა აღმასვლამ, რომელიც 1800 იანი წლებიდან ქვანახშირისა და ნავთობის მოპოვებას უკავშირდება მიმდინარე წლებთან შედარებით მწვერვალებს მიაღწია დღემდე. გაჩნდა უფრო მეტი შესაძლებლობა ადამაინების მკურანლობისა, ჩვენ აღმოვაჩინეთ ბაქტერია და ვისწავლეთ მასთან ურთიერთობა, სამყარო ტექნოლოგიური განვითარების მწვერვალებს ეთამაშება, უფრო მეტი ფილანტროპი ჩაერთო ჯანდაცვის საქმეში, მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ საკმაოდ დიდი გამოცდიელბა შეიძიენა 1948 წლიდან დღემდე, მსოფლიო ბანკი უამრავ თანხას გამოჰყოფს ყოველ წლიურად 1945 წლიდან. მსოფლიოს წამყვანი ქვენყები როგორციაა ამერიკა, იაპონია, ჩინეთი, გერმანია მთლიანი შიდამოხმარების პროდუქტის ძალიან დიდ ნაწილს დებს ადამიანების ჯანმრთელობაში, მაგრამ რეალურად საზოგადოებრივი ჯანდაცვა ისევ უზარმაზარი გამოწვევბის წინაშე დგას.

ამასთანავე, უკვე არაერთი კვლევის საფუძველზე მტკიცდება, რომ ინდუსტრიალიზაციამ დიდი გავლენა მოახდინა კლიმატზე და ბუნება უფრო მყიფე გახდა. ამ პროცესმა ირიბად და მძლავრად იქონია გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე და ჩვენ დროთა განმავლობაში ვნახავთ თუ რამდენად მოწყვლადია ადამიანი ბუნების საწინააღმდეგოდ სიარულისა. შეიცვალა მსოფლიოს გააზრება, იგი უფრო გაფართოვდა, გაიზარდა, უფრო გლობალური გახდა.გაიზარდა მსოფლიო პოპულაცია, კაცობრიობა ცდილობს რა თქმა უნდა, რომ ადაპტირდეს. როგორც ჩვენ სამყაროს გამოწვევბზე ვრეაგირებთ, ასევე რეაგირებს სამყარო ჩვენს ქმედებებზე და როგორც არასდროს ისეთი სიფრთხილე გვმართებს დღეს, რათა რაც შეიძლება ნაკლებად მტივკეულად აისახოს ეს ადამიანების, როგორც ფიზიკურ ყოფაზე ასევე მენტალურ ჯანმრთელობაზე. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ დღეს თითოეული ადამიანის ჯანმრთელობის, მათი უფლებების და სიცოცხლის დაცვა ჩვენი როგორც ცივილიზაციის გონიერების საზომია. სხვა დანარჩენს შემთხვევაში ყველაფერი ფასადურ სახეს იძენს და ეს ნიშნავს რომ არაფერი შეგვიქმნია. ეს ნიშნვს რომ ედემის ბაღიდან გამომსველელ კართან ვდგავართ და არა შესავლელთან რომელიც ჩემი ვარაუდით მეორე მხარეს უნდა იყოს.

რთულია, დღეს დაიცვა ბალანსი. რთულია , აიღო სწორი გეზი განსაკუთრები მაშინ, როცა პრობლემის არსი, მისი კომპლექსურობა და სირთულე რეალურად გასიგრძეგანებულიც არ აქვს ადამიანს. ადამიანს უნდა ესმოდეს, რომ დღეს განსაკუთრებით რთულია გლობალური მენეჯმენტის წარმოება მაშინ, როდესაც პოპულაციის ზრდის მზარდი ტრენდი ისევ ზემოთ მიიწევს. აღსანიშნავია ფაქტი ცვალებადობის ტემპი, ტექნოლოგიურმა აღმასვლამ, ცვალებადობა საკმაოდ მასშტაბური და სწრაფი გახადა გლობალურ დონეზე, რაც თავის მხრივ მასზე ადეკვატურ რეაქციას რთულს ხდის.

მნიშნელოვანია გლობალური ტრენდების გააზრება კონკრეტული ლოკალური პრობლემის გააზრებისას რათა გვესმოდეს თუ რისი ნაწილი ვართ და რა გამოსავალი ან შესაძლო გართულებები არსებობდეს.

მოდით კორონა ვირუსის პანდემიას სხვა პანდემიების ფონზე გადავხედოთ და გავიმეოროთ მთავარი შეკითხვა. რა უნდა ვისწავლოთ პანედმიისაგან. ?

PLAGUE OF JUSTINIAN (541-542) and THE BLACK DEATH (1346-1353)

იუსტინიანეს ჭირი და შავი სიკვდილი

542 წელს ეს ინფექცია კონსტანტინოპოლში იუსტინიანეს ჭირის სახელით გამოჩნდა და შემდეგ სხვა პროვინციებშიც . ვირუსი ჩინეთიდან, ინდოეთის ჩრდილო–აღმოსავლეთით დაიძრა და შემდგომ მთელს მსოფლიოს მოედო. ინფექციის გავრცელების გზები იყო ინფიცირებული პროდუქტი, მღრღნელი (თაგვი) და ადამიანი. ამ პერიოდში წარმოებულმა ომებმა ხელი შეუწყო ინფექციის გვარცელებას ჯარისკაცების და საომარი მოწყობილობების ერთი ადგილიდან მეორეზე გადატანის გამო. მოგვიანებით ძვლიდან აღებულმა მასალამ უჩვენა, რომ იგი ძალიან ჰგავდა ევროპაში მე–14 საუკუნეში შემდგომში დაფიქსირებულ შავ ჭირს, რომელმაც მაშინ მთლიანი მსოფლიო მოსახლეობის თითქმის ნახევარი გაანადგურა. იგი ხასიათდებოდა ზედა და ქვედა სასუნთქი გზების მწვავე ანთებით, ტემპერატურით და გამონაყრით კანზე. 225 წლის განმავლობაში მოგზაურობდა იუსტინიანეს ჭირიი მთელს დედამიწაზე, ინფექცია მოგზაურობდა იქამდის სადამდისაც ადამიანს გემი, ქარავანი და იარაღი მიუწვდებოდა.

სტატისტიკურად ორივე ინფექციამ დროის სხვა და სხვა მონაკვეთში ორასი მილიონი ადამიანის სიკვდილი გამოიწვია.

THIRD CHOLERA PANDEMIC (1852–1860)

ქოლერის მესამე პანდემია.

ახლა ქოლერა გავიხსენოთ ჩვენი არც თუ ისე შეორეული წარსულიდან. ქოლერა მე–19 საუკუნეში დასრულებულ ინფექციად არის ცნობილი. ინდოეთია მისი სამშბლო და მის ანგარიშზე ერთი მილიონი ადამიანის სიკვდილია. მან მე–19 საუკუნეში მესამედ შეახსენა თავი კაცობრიობას და საკმაოდ დასამახსოვრებლად. მოიცვა აზია, ევროპა, ჩრდილოეთ ამერიკა და აფრიკა. სწორედ ამ წლებში ბრიტანელი ექიმის სახელი ჯონ სნოუ (John Snow) ოქროს ასოებით ჩაიწერა ისტორიაში. მან იპოვა ინფექციის გავრცელების წყარო და ეს დაბინძურებული წყალი იყო. სწორედ წყალგაყვანილობის სისტემის მოგვარებით ბრიტანეთიდან დაიწყო ქოლერასთან ბრძოლა და მისი მავნებლობის დასასრულიც. თუმცა, საინტერესო არის მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის 2018 წლის მონაცემებით ის ფაქტი, რომ ქოლერა ჯერ კიდევ აქტუალურია ისეთ ქვეყნებში როგორიცაა: ეთიოპია,კენია, ბანგლადეში, კონგო,ნიგერია, უგანდა,იემენი, ზამბია. ქოლერა დღესაც 2.9 მილიონ ადამიანს აინფიცირებს ყოველწლიურად საიდანაც ლეტალობა 95,000 –ია. დაავადებას 47 ქვეყანაში აქვს ენდემური სახე! ინფეციის გავრცელების წყარო კლიმატური ცვლილებებია, პოპულაციის ინტენსიური ზრდა, დაუსრულებელი პოლიტიკური კოფლიქტები, ჯანდაცვის სისტემის არა ხელმისაწვდომობა.(3)

FLU PANDEMIC H1N1 (1918)

ცხელება.

ქრონოლოგიურად არც თუ ისე დიდი ხნის შემდეგ ჩვენს წინაშეა ყველასთვის კარგად ცნობილი H 1 N 1. იგი პირველად ამერიკაში გაზაფხულზე ჯარისკაცს დაუდასტურდა. დღეის მონაცემებით ვირუსით ინფიცირდა 500 მილიონი ადამიანი საიდანაც 50 მილიონი გარდაიცვალა . კერძოდ ამერიკის შეერთებულ შტატებში 675,000. ინფექციამ 5 წლამდე ასაკის ბავშვებში გამოავლინა სიკვდილიანობის დიდი მაჩვენებელი. ჯანრთელ ადამიანებში 20–40 წლამდე ასევე მაღალი იყო სიკვდილის მაჩვენებელი და 65 წლის ასაკის ზემოთ. დღემდე უცნობია თუ რა პირობებში მოხდა აღნიშნული ვირუსის გენური მუტაცია, რომელმაც ასეთი დაუნდობელი და მკაცრი ვირულეტობა გამოავლინა პოპულაციაში. მასთან ბრძოლისთვის გამოყენებული იყო არაწამლისმიერი მკურნალობის გზები, კარანტინი, ფეზინფექცია, პერსონალური ჰიგიენა. (4)

ASIAN FLU (1956-1958)

აზიური ცხელება.

იგი ქრონოლოგიის მიხედვით 30 წლის შემდეგ გამოჩნდა და წინ უძღოდა ჰონგ გკონგის ცხელებას, რომელმაც 1968 წელს გამოჩნდა ასპარეზზე. რა თქმა უნდა ორივეს შემთხვევაში, რამოდენიმე მილიონი ადამიანის ლეტალობა დაფიქსირდა და თხრობას ამ მიმართულებით აღარ გავაგრძელებ, რადგან საკმარისად გამოიკვეთა ვირუსის მოულოდნელი წარმოშობის გზები, რომლის განსაზღვრა შეუძლებელია, ასევე ამ ვირუსის ვირულენტობის შედეგები, მათი გავრცელების გზები და მკურნალობის გზები. ჩვენ არ შევხებივართ მკურნალობის მეთოდებს თუმცა აუცილებლად შევეხებით მას თუმცა ზედაპირულად რადგან ჩვენი მთავარი მიზანი კომპლექსურობის არსის გაგებაა რომელსაც შეუძია მასშტაბური მსხვერპლი აგვარიდოს.

ზემოთ მოცემული ქრონოლოგია არ მოიცავს ყველა პანდემიას მათი რაოდენობა ბევრად დიდია. თუმცა დროა ისევ გავიმეოროთ მათავარი შეკითხვა.

რა უნდა გვესწავლა პანდემიისაგან? და შესაძლებელია თუ არა მასშტაბური მსხვერპლის არიდება?

პირველ რიგში, რაც უნდა ვისწავლოთ ეს არის ვირუსთან „ურთიერთობა" სხვადასხვა დონეზე. ურთიერთობა კი განიხილება, როგორც პროფესიულ სამეცნიერო , ასევე ინდივიდუალურ ასევე პოპულაციის დონეზე. ცხადია, რომ ყველაფერი, რასაც თანამედროვე სამყაროში ვაკეთებთ აირეკლავს მეცნიერების სტრუქტურას თუმცა ამ შემთხვევაში კონკრეტულ სეგმენტზე ფოკუსირებისთვის გამოვიყენე ეს სიტყვა.

მეცნიერება გულისხმობს ანტიბიოტიკის შექმნას.

ინდივიდუალური ურთიერთობა კი პირადი, ჰიგიენისა და ჯანმრთელობის მოვლის ცნებების ინდივიდუალუ დონეზე დაცვას

ხოლო პოპულაციის დონეზე მასთან ურთერთობა უნდა მოხდეს მისი ყველა ცოდნის ინსტიტუციის დონეზე დაყვანით, რომელიც თავის თავში მოიცავს,სახელმწიფო პოლიტიკას,გლობალური ჯანდაცვის, ნაციონალური ჯანდაცვის პრინციპებს, გარემოს დაცვის შესწავლას და საბოლოო ჯამში მათ კოორდინირებულ მუშაობას.

ამ სამი სეგმენტის გარეშე თითქმის შეუძლებელია კონკრეტული პრობლემის აღმოფხვრა. მნიშვნელოვანია იმის გააზრება რომ დროის გარკვეულ მონაკვეთში სამი სეგმენტიდან ერთს (ანტიბიოტიკს, ჯანდაცვის პოლიტიკას და პოპულაციის ცნობიერებას ) აქვს გადაწყვეტი მნიშვნელობა. მოდით განვიხილოთ.

ჯანდაცვის პოლიტიკის მთავარი სამიზნე უნდა იყოს ხელისუფლების დროული ინფორმირება და მასზე სათანადო გავლენის მოხდენა, რათა თავიდან იქნას აცილებული ინფიცირება. ჩაიკეტოს საზღვრები თუ ამის საჭიროება არსებობს, შეფასდეს რისკები, მოხდეს მზადება და ასე შემდეგ.

თუ მაინც მოხდა ინფიცირება ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია ჩაერთოს მოსახლეობა სრული მზად ყოფნით , თითეულმა ინდივიდმა საკუთარ თავზე პასუხსიმგებლობა უნდა აიღოს საკუთარ ჯანმრთელობაზე (ეს ირიბად სხვაზე პასუხისმგებლობის აღებასაც ნიშნავს). აქ მნიშვნელოვანი და საკვანძო საკითხია გარდა იმ რჩევებისა, რომელსაც ჯანდაცვის სისტემა იძლევა პირად ჯანმრთელობაზე ფოკუსირებული ზრუნვა. მაქსიმალურად უნდა იქნას გამოყენებული ყველა ის რჩევები, რომელიც ჯანსაღი ცხოვრების წესისთვისაა განკუთვნილი. მაგალითად: შაქრის ამოღება (შემცირება) საკვებიდან, მოწევის შეწყვეტა, ვარჯიშების დაწყება სახლის პირობებში, სუნთქვითი ვარჯიშების შესრულება, წყლის სათანადო რაოდენობის მიღება და ასე შემდეგ. ანუ ადამიანი ემზადება ინფიცირებისა და ანტიბიოტიკების არ არსებობის შემთხვევაში (თუ ეს მოხდა) რომ შეძლოს ვირუსის წინააღმდეგ ბრძოლა.

და ბოლოს ანტიბიოტიკი. ანტიბიოტიკი დიდი ხსნაა თუმცა იგი არ არის გამოსავალი, რადგან პანდემიის და მისი ინტენსიური გამოყენების შემთვევაში არსებობს კონკრეტული ანტიბიოტიკისადმი ვირუსის რეზისტენტულობის გაზრდის შანსი. მიუხედავად ამისა იგი კონკრეტული შემთხვევბის შემთხვავში შეუცვლელია და მისი არსებობა თუნდაც პერსპექტივაში ძალიან მნიშვნელოვანია. და ის ყოველთვის იყო და კვლავ რჩება მეცნიერების მთავარ სამიზნედ.

დროა შეჯამება გავაკეთოთ და უნდა ვთქვათ, რომ სახელმწიფო პოლიტიკის, საგანმათლებლო და ჯანდაცვის სისტემის დონეზე უნდა მოხდეს იმგვარი საკითხების დამუშავება რომელიც იზრუნებს პოპულაციის მზად ყოფნაზე მსგვასი პრობლემების არსებობის შემთხვევაში სამომავლოდ. ასევე, ადამიანმა პირობნულ მოვალეობად უნდა გაიხადოს, გამოიკვლიოს აღნიშნული საკითხები. ეს არის ადმიანის ფიზიკური ჯანმრთელობის მნიშვნელობის ამაღლება და პოპულარიზაცია, ხელშეწყობა. მედიცინაში პრევენციის როლის გაძლიერება ნაცვლად პროფესიული მკურნალობისა. სამეცნიერო სისტემის გაძლიერება, რომელიც ადგილობრივად მეცნიერებას გახდის მაქსიმალურად მოქნილს პრობლემების აღმოსაფხვრელად. გარემოს, განაშენიანების და მისი მოვლის პირორიტიზირება.

ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, რომ სამყაროს შინაარსი კომპლექსურობაშია და კონკრეტული ნეგატიური თუ პოზიტიური პროცესის მომწიფებისთვის მნიშვნელოვანია რამოდენიმე ფაქტორის თავმოყრა. შედეგის დადგომის შემთხვევაში კონკრეტული შედეგის სიმძიმე და ხანგრძლივობა დამოკიდებულია იმაზე თუ რა დრო დასჭრიდა მის მომწიფებას.

აღნიშნული მოსაზრება ორგანიზმში მიმდინარე მწვავე და ქრონიკული დაავადების მიმდინარეობის მქეანიზმიდან გამომდინარეობს, რაც შემდეგი საიმედო დასკვნის შესაძლებლობას მაძლევს.

რაც უფრო გონივრულადაა გაშენებული ქალაქი, რაც უფრო ინტენსიურად სუფთაა ჰაერი, რაც უფრო დიდი ხნის განმავლობაში ცდილობს ადამიანი შეინარჩუნოს შრომისუნარიანი ენერგიული სტატუსი ფიზიკურად, ემოციურად, მენტალურად, რაც უფრო ფხიზელია პოლიტიკა ადამიანის სიცოცხლის სადარაჯოზე და რაც უფრო გონიერია ჯანდაცვის სისტემა რომელიც არავის ტოვებს სისტემის მიღმა , მით უფრო მცირდება კონკრეტული ვირუსის ვირულენტობის ეფექტურობა და ამ ვირუსის გავრცელების შესაძლებლობა.

ჩემი მოკრძალებული აზრით დროა ვისწავლოთ, რომ რასაც არ უნდა ვაკეთებდეთ უნდა გვახსოვდეს, რომ ჰაერი რომელსაც ვსუნთქავთ არ უნდა დავაბინძუროთ, წყალი რომელსაც ვსუნთქავთ არ უნდა დავანაგვიანოთ, ხე რომელი ჰაერს ასუფთავებს უნდა დავრგოთ, სახლი რომელსაც ვაშენებთ უნდა იყოს ბუნებრივად სუფთა, მეზობელი რომელსაც ხელს ვართმევ -ვიზრუნო მის კეთილდღეობაზე, სხეული რომელიც მაბარია უნდა გავაჯანსაღო და ბიზნესს, რომელსაც ვაკეთებ უნდა დავაკისრო სოციალური პასუხისმგებლობა!

ჩვენ ვნახეთ, როგორ მომწიფდა ერთ კონკრეტულ ქვეყანაში ვირუსი,როგორ გავრცელდა დაუდევრად მთელი მსოფლიოს მასშტაბით და ვნახეთ როგორ დაიღუპა ასობით ათასი ადამიანი მაშინ როდესაც ისინი არ უნდა მომკვდარიყვნენ კონკრეტული მიზიზის გამო. ეს ხდება დღეს 21-ე აუკუნეში.ინტერნეტის ინფორმაციის ეპოექაში. მიუხედავად იმისა, რომ ვიცოდით თუ როგორ ხდება ვირუსის გვარცელება, მიუხედავად ყველაფრისა ინფორმაციისა და ცოდნისა, ასობით ათასი კილომეტრის მიღმა დაბადებული ინფექცია დღეს ჩვენთანაა. და მისი მიზეზი როგორც გამავრცელები არის ადამიანი.

ახლა კი თხრობის დასასრულს მინდა დავფიქრდეთ შემდეგ შეკითხვებზე.

მაშინ როცა ცხადია ის ფაქტი თუ რამდენად მოწყვლადნი ვართ ვირუსის მიმართ და დაუცვლენი, ნუთუ არ გვაფქრიებს ის რაც ყველამ ასევე ცხადად ვიცით, რომ ბინძურდება ჰაერი, პლასტამასით ივსება ზღვა, მჟავიანობა იმატებს ოკეანეში, გლობალური დათბობა ინტენსიურად ალღვობს აქრტიკის ყინულებს, როცა ვიცით მოსალოდნელი შედეგები, როგორია ჩვენი აზროვნებისა და პირორიტეტების ნუსხა? როგორ ვაპირებთ რომ ავიცილოთ თავიდან მასიური განადგურება?